Co to jest stopa procentowa i jakie są jej rodzaje?

Nie ustalają ich banki, ale ich wysokość ma znaczący wpływ na wysokość spłacanej raty. A w szerszej perspektywie — na całą gospodarkę. Mowa o stopach procentowych NBP. Poprzez zmiany ich wysokości, można np. ograniczać lub stymulować wydatki konsumpcyjne i inwestycje, co wpływa na poziom inflacji. Oddziałują one też na rynek nieruchomości, rzutując na koszty kredytów hipotecznych. Co jeszcze musisz wiedzieć o stopach procentowych? Sprawdź.

Co to jest stopa procentowa i kto ją ustala?

Na stronie internetowej Sejmu można znaleźć „Leksykon budżetowy”, a w nim pojęcie stopy procentowej NBP. Zgodnie z zapisaną tam definicją, stopy procentowe banku centralnego to cena, za jaką bank centralny udziela kredytu bankom komercyjnym, lub po jakiej sprzedaje papiery wartościowe. W myśl prawa, a konkretnie art. 12.2 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, wysokość stóp procentowych ustala Rada Polityki Pieniężnej (RPP). Oznacza to, że banki komercyjne — a więc takie, w których osoby fizyczne zakładają konta bankowe czy biorą kredyty — nie mają wpływu na wysokość stóp procentowych.

Życie na wysokiej stopie (procentowej) nie jest złe?

Wracając do wspomnianego wyżej „Leksykonu budżetowego”, wyjaśniono w nim, że stopy procentowe NBP są instrumentem wykorzystywanym przez bank centralny do regulowania ilości pieniądza na rynku. Jednym z głównych celów RPP jest utrzymanie stabilności cenowej, czyli kontrola inflacji. Jest to możliwe dzięki regulacjom wysokości stóp procentowych:

• zmiany w stopach procentowych bezpośrednio wpływają na koszt kredytów i pożyczek. Gdy RPP podnosi stopy procentowe, kredyty hipoteczne, pożyczki konsumenckie i inne zobowiązania finansowe stają się droższe, co oznacza wyższe miesięczne raty dla kredytobiorców;
• obniżenie lub wzrost stóp procentowych może także decydować o popycie na nieruchomości. Przy wysokich stopach procentowych, wyższe raty kredytów hipotecznych staną się bardziej kosztowne dla potencjalnych kupujących i odwrotnie — niskie stopy procentowe oznaczają niższe raty, a tym samym większy popyt na kredyty hipoteczne;
• niskie stopy procentowe stymulują działalność inwestycyjną, wysokie — hamują ją;
• wysokie stopy procentowe cieszą oszczędnych. W przypadku niskich stóp procentowych, odsetki od pieniędzy zgromadzonych na lokacie czy koncie oszczędnościowym mogą być niższe niż w przypadku, gdy stopy procentowe są wysokie.

Nie jedna, nie dwie… Ile jest rodzajów stóp procentowych?

Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje stóp procentowych NBP. Są to:

– stopa referencyjna — określa minimalną wartość, za którą bank centralny przeprowadza transakcje na otwartym rynku w sektorze bankowym. Te działania obejmują kupno lub sprzedaż przez bank centralny krótkoterminowych instrumentów finansowych (papierów wartościowych), mających na celu przywrócenie stabilności na rynku;

– stopa redyskontowa — wskazuje na cenę, po której bank centralny odkupuje weksle od banków komercyjnych. Weksle te zostały uprzednio kupione przez banki komercyjne od swoich klientów;

– stopa lombardowa — definiuje górny limit oprocentowania pożyczek, które bank centralny przyznaje bankom komercyjnym pod zabezpieczenie w postaci papierów wartościowych (znane jako kredyty lombardowe);

• stopa depozytowa — determinuje poziom oprocentowania, jaki bank centralny oferuje na jednodniowe depozyty złożone przez banki komercyjne. Jest to minimalna stawka oprocentowania obowiązująca na rynku.

Który rodzaj stóp procentowych NBP jest najważniejszy dla kredytobiorców?

Wskaźnikiem, który realnie przekłada się na wysokość zobowiązań finansowych, a więc także kredytów hipotecznych oraz gotówkowych, jest stopa referencyjna NBP. Rada Polityki Pieniężnej ustala jej wysokość od lutego 1998 roku. Rekordowo niski poziom stopa referencyjna osiągnęła w maju 2020 r. — została wówczas ścięta z 0,5% do 0,1%. Do poprzedniej wartości wróciła 7 października 2021 r. i od tej pory, przez kolejne niemal dwa lata, systematycznie rosła. Obecnie (stan na 21 maja 2024 r.) stopa referencyjna NBP wynosi 5,75%.

Wpływ stopy procentowej na kredyt o stałym lub zmiennym oprocentowaniu

Stopa procentowa NBP i oprocentowanie kredytu nie oznaczają tego samego, chociaż są ze sobą powiązane. Stopa procentowa wpływa na ogólny koszt pieniądza w gospodarce, ale nie wyznacza bezpośredniej stawki, po jakiej banki udzielają kredytów.

Stawka, po której banki komercyjne i inne instytucje finansowe udzielają zobowiązań finansowych, wyrażana jest w oprocentowaniu kredytu. Może być ono zmienne lub stałe i jest wyznaczane przez poszczególne banki na podstawie różnych czynników, m.in. stóp procentowych NBP. Dlatego oprocentowanie kredytu jest zazwyczaj wyższe od stóp procentowych NBP, ponieważ może zawierać dodatkowo marżę banku i inne koszty związane z udzieleniem kredytu.

Zmiany rynkowych stóp procentowych NBP mogą mieć również odzwierciedlenie w wysokości raty, jeśli kredyt ma zmienne oprocentowanie. Rata będzie wyższa, jeśli stopy procentowe wzrosną, jednak gdy te zmaleją — również miesięczne raty będą mniejsze. Analogicznie, przy kredytach ze stałym oprocentowaniem, podwyżki i obniżki stóp procentowych nie wpływają na wysokość raty. Takie rozwiązanie gwarantuje przewidywalność rat w dłuższej perspektywie (w Polsce najczęściej można spotkać kredyty o oprocentowaniu stałym zagwarantowanym na pięć lat, po tym okresie bank przedstawi nowe warunki). Dzięki temu można bezpieczniej planować domowy budżet. Jedyne ryzyko, jakie ponosi kredytobiorca to takie, że stopa procentowa spadnie, a rata kredytu — zgodnie z warunkami umowy — pozostanie wysoka.

Czy są prognozy na stopy procentowe?

Zrozumienie pojęcia stóp procentowych NBP oraz ich wpływu na kredyty, oszczędności i inwestycje ma zasadnicze znaczenie dla każdego, kto chce efektywnie zarządzać swoimi finansami. Świadomość tego, jak zmiany w polityce pieniężnej wpływają na codzienne życie, pozwala podejmować przemyślane decyzje ekonomiczne. Warto śledzić nie tylko decyzje RPP, ale też prognozy makroekonomiczne, które pozwalają orientacyjnie przewidywać konsekwencje tych decyzji.

Przed zaciągnięciem zobowiązania zawsze warto też sprawdzić swoją zdolność kredytową, aby wiedzieć, jak ewentualne zmiany wysokości stóp procentowych wpłyną na możliwości domowego budżetu.