Na czym polega recesja w gospodarce?

W ostatnim czasie coraz więcej mówi się na temat tego, że Polsce grozi recesja. Co do zasady, jest ona naturalnym etapem tzw. cyklu gospodarczego i objawia się gwałtownym zahamowaniem wzrostu gospodarczego. W jej wyniku dochodzi do spadku PKB, czyli produktu krajowego brutto. Czym jest recesja, jakie są jej skutki i czy można jej zapobiec?

Co to jest recesja gospodarcza?

Recesja gospodarcza jest naturalnym zjawiskiem makroekonomicznym i polega na spowolnieniu tempa wzrostu gospodarczego oraz obniżeniu wartości produktów, towarów i usług na rynku. Co do zasady, recesją jest okres stagnacji i impasu w gospodarce, ale warto zaznaczyć, że aby można było o niej mówić, odczuwalny spadek aktywności gospodarczej na rynku, który objawia się zmniejszeniem PKB musi trwać dłuższy czas – zwykle przynajmniej kilka miesięcy z rzędu.

Recesja techniczna

W Unii Europejskiej przyjęło się, że kiedy dochodzi do ujemnego wzrostu gospodarczego i spadku PKB trwającego co najmniej pół roku (czyli dwa kwartały), mówi się o tzw. recesji technicznej. W jej przypadku, uwzględnia się tylko jeden czynnik, jakim jest produkt krajowy brutto – inne wskaźniki, w tym sezonowe nie są brane pod uwagę. Do recesji technicznej w Polsce może doprowadzić zatem dalsze hamowanie dynamiki PKB. Czynnikiem, zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia recesji technicznej jest także rosnące bezrobocie.

Jeśli więc usłyszysz, że w jakimś kraju doszło do recesji technicznej, należy to rozumieć w taki sposób, że wzrost gospodarczy wyhamował, PKB maleje przynajmniej od 6 miesięcy z rzędu, a wszelkie prognozy dotyczące wzrostu są negatywne.

Recesja a cykl koniunkturalny

W makroekonomii recesja jest uznawana za pierwszy etap cyklu koniunkturalnego, któremu towarzyszy m.in. obniżenie realnych płac, rosnące bezrobocie oraz zmniejszający się popyt na rynku. Na tym etapie dochodzi do nadprodukcji i w związku z tym przeważa podaż.

Kolejną fazą jest depresja (nazywana też zastojem lub krachem gospodarczym) – w jej wyniku dochodzi do spadku nakładów inwestycyjnych, niskiego poziomu produkcji, cen, zatrudnienia czy stóp procentowych.

Trzecim etapem jest faza ożywienia – dochodzi do niej w sytuacji, gdy PKB zaczyna stopniowo wzrastać. W tym czasie wzrastają wielkości gospodarcze, jak choćby produkcja, zatrudnienie, płace, stopy zysku oraz inwestycje i ceny towarów czy usług.

Ostatnim, czwartym etapem jest rozkwit, o którym można mówić, gdy zauważalny jest dalszy (ale spowolniony) wzrost poszczególnych wskaźników.

Przyczyny recesji gospodarczej

Musisz pamiętać, że wszelkie kryzysy gospodarcze, do których dochodzi na świecie to zjawiska zupełnie naturalne. O ile kiedyś ich występowanie było wynikiem głównie czynników zewnętrznych takich jak epidemie, nieurodzaj czy klęski żywiołowe, o tyle dziś, lista przyczyn recesji wydłużyła się m.in. o czynniki ekonomiczno-polityczne, które mają kluczowy wpływ na kondycję państwa.

Do przyczyn recesji gospodarczej należą choćby polityka wewnętrzna kraju, a także sytuacja międzynarodowa. Spowolnienie wzrostu PKB może być zatem spowodowane:

• zbyt dużą ingerencją rządu w system finansowy kraju;
• konfliktami zbrojnymi;
• niewłaściwą polityką monetarną rządu;
• interwencjonizmem państwowym;
• pęknięciem bańki spekulacyjnej (przykład: Japonia w latach 1986-1989).

Jeśli do recesji miałoby dojść w Polsce w tym roku, do jej potencjalnych przyczyn można byłoby zaliczyć m.in.:

• konflikt zbrojny – wojna w Ukrainie już doprowadziła do kryzysu na rynku energetycznym i spożywczym;
• międzynarodowa sytuacja gospodarcza – wiele krajów na świecie zmaga się z ujemnym wzrostem gospodarczym;
• zbyt duża ingerencja rządu w gospodarkę – taka sytuacja może osłabić aktywność firm. W rezultacie przedsiębiorcy mogą zmagać się z wysokimi podatkami, koniecznością zwrócenia części wsparcia otrzymanego w okresie walki z COVID-19 czy stale rosnącymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej.

Kredyty hipoteczne w czasie recesji

Wbrew pozorom, recesja wpływa również na rynek kredytów hipotecznych. Spowolnienie gospodarcze jest trudnym okresem dla wielu gospodarstw domowych. W wyniku zmniejszenia płac realnych i równoczesnego wzrostu cen, potencjalnym kredytobiorcom pozostaje mniej środków na spłatę ewentualnej raty. Co więcej, niektóre firmy mogą być zmuszone do redukcji zatrudnienia, co oznacza, że posiadanie stabilnej pracy przestaje być tak pewne jak wcześniej. Naturalnym skutkiem recesji jest zatem ograniczenie udzielania kredytów (także hipotecznych) oraz spadek zdolności kredytowej potencjalnych kredytobiorców. W rezultacie kredyt staje się dostępny tylko dla osób, dla których podnoszenie stóp procentowych, a tym samym zwiększenie wysokości rat nie stanowi problemu.

Co recesja gospodarcza oznacza dla kraju i jego mieszkańców?

Recesja to zjawisko, które odczuwalne jest dla całej gospodarki i wszystkich mieszkańców kraju – dla niektórych w większym, dla innych w mniejszym stopniu. Przede wszystkim można zauważyć spadek zatrudnienia oraz produkcji krajowej. W tym czasie spada poziom wydajności pracy, dochodzi także do obniżenia średnich wynagrodzeń, zysków i innych dochodów. Gdy kraj mierzy się z recesją, spadają zarówno ogólne tempo wzrostu, jak i nakłady inwestycyjne w wyniku czego hamuje wzrost cen i równocześnie rośnie bezrobocie. Jednym więc maleją wynagrodzenia, inni tracą pracę, a całe społeczeństwo zaczyna biednieć.

Gdy spada popyt (zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny), zmniejsza się liczba inwestycji, dochodzi do wyhamowania konsumpcji. Zgodnie ze wspomnianym już cyklem koniunkturalnym, o końcu recesji może świadczyć m.in. zatrzymanie dalszego spadku produkcji krajowej i bezrobocia. Gdy do tego dojdzie, gospodarka wchodzi w etap ożywienia. W momencie, gdy faza ta osiągnie swój punkt kulminacyjny, cykl gospodarczy się kończy.

Pozytywne skutki recesji

Choć recesja przynosi wiele negatywnych skutków, warto pamiętać, że jest potrzebna, ponieważ pozwala przywrócić równowagę w gospodarce po niezwykle intensywnym boomie. Co więcej, dzięki recesji nierentowne biznesy upadają, uwalniając przy tym zasoby, które inni mogą wykorzystać dużo lepiej. I w końcu, dzięki recesji gospodarczej, banki znacząco ograniczają kredytowanie, dlatego zarówno przedsiębiorstwa, jak i klienci indywidualni są zmuszeni do ograniczenia zarządzania swoimi finansami.

Jak można zapobiegać recesji gospodarczej?

Czy w jakiś sposób można próbować zapobiec recesji gospodarczej w kraju pomimo tego, że jest ona naturalną fazą cyklu koniunkturalnego? Tak – sposobem jest prowadzenie polityki stabilizowania koniunktury przede wszystkim poprzez regulowanie aktywności gospodarczej. Chodzi głównie o to, by pobudzać ją, gdy spada oraz hamować, gdy przechodzi w fazę ekspansji (wówczas jest to tzw. chłodzenie gospodarki). Aby można było przeciwdziałać recesji, państwo powinno korzystać z dostępnych narzędzi polityki fiskalnej takich jak podatki, wydatki rządu, stopy procentowe, polityka pieniężna czy też podaż pieniądza.

• W sytuacji, gdy dochodzi do przyspieszenia gospodarczego, polityka stabilizowania koniunktury powinna być bardziej restryktywna i skoncentrowana wokół np. podnoszenia stóp procentowych i podatków przy jednoczesnym obniżaniu wydatków rządowych.
• W innym przypadku, czyli gdy zauważalne jest hamowanie i spowolnienie gospodarcze, rząd może skupić się na działaniach ekspansywnych, tj. obniżaniu podatków oraz stóp procentowych, zwiększaniu podaży pieniądza i wydatków rządowych.

Czy w czasie recesji warto inwestować?

Wbrew pozorom, recesja nie oznacza wcale, że należy porzucić wszystkie plany inwestycyjne. Przeciwnie, przedsiębiorcy mogą na przykład wykorzystać potencjał zwolnionych pracowników, masowo sprzedawanych maszyn i urządzeń czy know-how firm, które musiały się zamknąć. Recesja może być także dobrym czasem do inwestowania w nieruchomości – ograniczona dostępność kredytów sprawia, że popyt na nie maleje, dlatego przy odrobinie szczęścia można trafić na atrakcyjne okazje cenowe. Warto się nad tym zastanowić również dlatego, że nieruchomości to względnie bezpieczny sposób lokowania kapitału – a spadek wartości nieruchomości jest mało realny.

Recesja gospodarcza – przykłady z historii

Jak pokazuje historia, niektóre kraje dotychczas już mierzyły się z bardzo dużą recesją gospodarczą.

Poniżej kilka najbardziej znanych przypadków z przeszłości:

• Epidemia dżumy

Jeden z najbardziej spektakularnych przykładów recesji gospodarczej nastąpił blisko 700 lat temu. W latach 1348-1353 doszło do największej epidemii w historii ludzkości – dżuma, zwana także „czarną śmiercią” tylko na terenie Europy i Azji zabiła kilkaset milionów osób. Powrót do względnej normalności zajął aż… 200 lat – do tego czasu ceny żywności szybowały w górę, a jednocześnie brakowało osób, które mogłyby pracować na roli. Jak pokazała historia, dopiero dwa wieki później produkcja wróciła do poziomu sprzed epidemii.

• Wielki kryzys

Za największy kryzys na świecie uznaje się ten, do którego doszło w latach 1929-1933. Początkiem wydarzeń był tzn. czarny czwartek 24 października 1929 roku i krach na nowojorskiej giełdzie. Wielki kryzys doprowadził do drastycznego wzrostu bezrobocia, zadłużeń i fali bankructw. W wyniku tych wydarzeń doszło do spadku wydajności produkcji o nawet 40%, co negatywnie wpłynęło nie tylko na gospodarkę amerykańską, ale też ogólnoświatową. Co ciekawe, kryzysu uniknął tylko ZSRR. Panaceum na te wydarzenia okazał się program New Deal, który wprowadził ówczesny prezydent USA, Franklin Delano Roosevelt.

• Kryzys finansowy w USA

Innym, stosunkowo niedawnym kryzysem finansowym był ten, do którego doszło w latach 2007-2009. Jego przyczyną było udzielenie w Stanach Zjednoczonych kredytów hipotecznych kredytobiorcom, którzy nie byli w stanie ich spłacać. Następnie zobowiązania te zostały wykorzystane jako zabezpieczenia do handlowania innymi produktami finansowymi. W Polsce kryzys ten był odczuwalny przede wszystkim w zakresie opcji walutowych, zaś w Unii Europejskiej, jako kryzys zadłużenia w strefie euro.